مرحوم شيخ عباس قمي در مفاتيح‌الجنان مي‌گويد: روز عرفه از اعياد عظيمه و بزرگ است هرچند به اسم عيد ناميده نشده و روزي است كه حق‌تعالي بندگانش را به عبادت و طاعت خود فراخوانده و سفره‌هاي جود و احسان خود را براي آن‌ها گسترده و شيطان در اين روز تحقير و رانده شده و خشمناك است.

شب عرفه از ليالي متبركه و شب مناجات با قاضي‌الحاجات و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. كسي كه آن شب را به عبادت به سر آورد اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد.

1-عرفه روز دعا و درخواست

امام صادق عليه السلام مي‌فرمايد:

تخير لنفسك من الدعاء ما احببت و اجتهد فانه (يوم عرفه) يوم دعاء و تسأله.

هر دعايي كه دوست داري براي خود بخوان و بكوش كه آن روز (روز عرفه) روز دعا و درخواست است.

2-گواه گرفتن خداوند فرشتگان را بر آمرزش و بخشش گناهكاران

در روايت آمده كه خداي سبحان به ملائكه در اين روز مي‌فرمايد:

اي فرشتگان من! آيا نمي‌بينيد بندگان مرا كه چگونه باشوق خستگي راه را برخود هموار نموده‌اند و از اطراف شهرها آمده‌اند؟

آيا مي‌دانيد آن‌ها چه درخواستي دارند؟ ملائكه مي‌گويند پروردگارا آن‌ها مغفرت و آمرزش مي‌خواهند. آن‌گاه خداوند مي‌فرمايد: گواه و شاهد باشيد من آنها را بخشيدم.

3-عرفه روز عفو و بخشش

اين روز از موقعيت خاص و ويژه‌اي برخوردار است كه ائمه معصومين عليهم السلام سفارش‌هايي خاص در اين روز را مطرح نموده‌اند.

در صحيفه سجاديه  زبور آل محمد صلي الله عليه و آله از امام سجاد عليه السلام دعاي بسيار ارزشمندي در رابطه با روز عرفه نقل شده كه مي‌فرمايد: خدايا اين روز عرفه، روزي است كه تو به او شرافت، كرامت و عظمت بخشيدي و رحمتت را در اين روز گستراندي و به عفو و بخششت بر بندگان منت گذاردي و عطايت را بسيار عظيم گردانيدي و به خاطر اين روز بر بندگانت تفضل نمودي.

در جاي ديگر حضرت مي‌فرمايد:

توفيق توبه واقعي به من عنايت فرما به گونه‌اي كه با آن توبه گناه پنهان و آشكاري باقي نگذاري و از سينه‌ام كينه نسبت به مؤمنين را بركن و قلب مرا بر خاشعان مهربان كن و آن‌چنان كه با صالحان هستي با من باش!

4-عرفه در عرفات:

اوج عظمت دعا از جهت زماني در روز عرفه آن‌هم در عرفات است. حضرت علي عليه السلام فرمودند: من الذنوب لا تغفر الا بعرفات. برخي از گناهان جز در عرفات بخشوده نمي‌شود.

به اين سخن از پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله توجه فرماييد:

اعظم اهل عرفات جرما من انصرف و هو يظن انه لن يغفرله

گناه‌كارترين فرد در عرفات كسي است كه از آن‌جا بازگردد در حالي كه گمان مي‌برد هرگز آمرزيده نخواهد شد.

5-عرفه و خيرخواهي براي مؤمنين

علي‌بن ابراهيم از پدرش نقل نموده كه او گفته است عبدالله بن جندب را در روز عرفه در عرفات ديدم و جايگاهي بهتر از جايگاه و موقعيت او نديدم. او پيوسته دست‌ها را به سوي آسمان بلند كرده و اشك چشمانش از گونه‌هايش جاري، تا آن‌جا كه به زمين رسيده بود. هنگام مراجعت به او گفتم اي ابامحمد! (عجب حال خوشي داشتي؟) من چنين جايگاهي تا حال نديده بودم.

عبدالله پاسخ داد به خدا قسم! يك كلمه براي خودم دعا نكردم و در تمام اين مدت براي برادران ديني خود دعا نمودم و اين بدين جهت بود كه از حضرت موسي‌بن جعفر عليه السلام شيندم كه فرمود: هر كس برادر مؤمن و ديني خود را در غياب او دعا كند از عرش الهي به او ندا مي‌رسد هان اي بنده‌ي من براي تو صد هزار برابر باد بدين جهت راضي نشدم از صد هزار دعاي تضمين شده و مورد قبول در برابر يك دعا كه معلوم نيست مستجاب گردد صرف نظر كنم.

6-عرفه در كربلا

فضيلت زيارت امام حسين عليه السلام در اين روز از ديدگاه امام محمدباقر عليه السلام اين است: كسي كه در شب عرفه زمين كربلا را زيارت كند خداوند بلاي آن سال را از او دور مي‌كند.

بشير مي‌گويد: روزي به حضور امام صادق عليه السلام شرفياب شدم و به آن جناب عرضه داشتم: مولاي من گاهي اتفاق مي‌افتد كه من در روز عرفه نمي‌توانم در صحراي عرفات حضور يابم و به عبادت و راز و نياز با خدايم بپردازم. در آن هنگام من مراسم عرفه را در كنار قبر حضرت سيدالشهدا عليه السلام برگزار مي‌كنم به نظر شما چطور است؟!

امام صادق عليه السلام فرمودند: چه كار نيكويي انجام مي‌دهي. هر گاه يكي از شيعيان ما در غير ايام عيد به زيارت قبر حضرت حسين عليه السلام برود (در حالي كه معرفت كامل به حق آن حضرت دارد) براي او ثواب بيست حج و بيست عمره و بيست جهاد قبول شده نوشته مي‌شود. و هرگاه مؤمني در روز عيد براي زيارت حضرت سيدالشهداء عليه السلام حاضر شود ثواب صد حج و عمره و جهاد خواهد داشت و اما اگر شخصي در روز عرفه و با شناخت و معرفت كامل به مقام آن حضرت به زيارت كربلا برود ثواب هزار حج و هزار عمره و هزار غزوه و جهاد را خواهد داشت.

در اين هنگام بشير با لحني تعجب آميز گفت: زيارت كربلا چگونه مي‌تواند جايگزين مراسم عرفات در روز عرفه باشد؟!

امام صادق عليه السلام در حالي كه نگاه تند خود را به سوي بشير دوخته بود، فرمود: اي بشير! مطمئن باش هرگاه يكي از اهل ايمان در روز عرفه به كربلا بيايد و با آب فرات غسل كند و سپس به زيارت حضرت سيدالشهداء عليه السلام مشرف شود، خداوند متعال به تعداد هر قدمي و گامي كه بر مي‌دارد به سوي حرم امام حسين عليه السلام، برايش ثواب يك حج كامل منظور خواهد نمود.

7-عرفه در سيره معصومين عليه السلام

مسروق يكي از ياران اهل بيت عليهم السلام مي‌گويد:

در روز عرفه به حضور امام حسين عليه السلام شرفياب شدم در حالي كه پيش روي آن حضرت ويارانش قرآن‌ها قرار داشت و آنان روزه‌دار بودند از محضر ايشان سؤالي كردم و پاسخ خود را دريافت نمودم و از حضورش بيرون آمدم و سپس به محضر امام حسن عليه السلام رفتم و مشاهده كردم كه مردم بر سفره‌هاي آماده از طعام وارد مي‌شدند و مي‌خوردند و يا با خود مي‌بردند. امام حسن عليه السلام مرا آشفته حال ديد و فرمود:

اي مسروق! چرا غذا نمي‌خوري؟ عرضه داشتم سرورم! من روزه دارم اما چيزي به ذهنم رسيد و مي‌خواهم سؤال كنم؟ امام حسن عليه السلام فرمود: هرچه مي‌خواهي سؤال كن! گفتم: به خدا پناه مي‌برم كه رفتار شما خاندان نبوت با هم‌ديگر تفاوت داشته باشد. بر امام حسين عليه السلام وارد شدم و او را ديدم كه به انتظار افطار نشسته است و بر شما وارد شدم و مي‌بينم كه روزه نيستيد؟ امام حسن عليه السلام مرا به سينه خود چسبانيد و با مهرباني فرمودند: آيا نمي‌داني كه خداي متعال ما اهل بيت پيامبر را براي تدبير امور امت فرا خوانده است؟

اگر همه ما بر چيزي اتفاق كنيم ديگر غير آن بر شما روا نخواهد بود من در اين روز روزه نگرفته‌ام به جهت روزه‌خواران شما و برادرم حسين عليه‌السلام روزه گرفته است جهت روزه‌داران شما.

امام محمد باقر عليه السلام مي‌فرمايد:

پيامبر گرامي اسلام روز عرفه به هنگام غروب آفتاب در حال نيايش بود و در حالي كه چشمان مباركش پر از اشك بود در آخرين كلامش فرمود اي بهترين سؤال شده و بخشنده‌ترين عطابخش و مهربان‌ترين مهربانان رحمت خود را بر من فرو ريز.